Dr. Tansu KÜÇÜKÖNCÜ
------------------------------
"BİLGİSAYARA GİRİŞ"
Tansu KÜÇÜKÖNCÜ , 1999
Kişisel Bilgisayar Türleri :
1. Masaüstü (= Desktop) 2. Dizüstü (= Laptop = Kucak üstü; Notebook)
Bilgisayarın Bileşenleri :
1. Donanım : (= Hardware = Sert Gereçler) Bilgisayarın çalışmasını sağlayan ya da çalışmasına yardımcı olan elektronik devreler içeren tüm parçalar.
2. Yazılım : Programlar ve programların çalışmasına yardımcı olan dosyalar.
I. DONANIM
1. Temel Bilgisayar Donanımları : (Bkz. Şekil-1)
A. Kasa İçinde Yer Alanlar :
Güç Kaynağı : (= Power Supply) Şehir şebekesinden aldığı elektiriği, kasa içinde yer alan donanımların kullanabileceği hale getirir (220 V’tan 5V’a, 12 V’a düşürür, aynı zamanda almaşık –yani, dalgalı- gerilimden doğru gerilime çevirir) ve bu donanımlara dağıtır.
Not. ABD, Kanada gibi bazı ülkelerde şehir ceryanı 110 V’tur.
Ana İşlemci : (= Main Processor) Bilgisayarın beyni olarak kabul edilir. Bilgisayarın çalışmasını sağlayan tüm temel işlemler, ana işlemci tarafından gerçekleştirilir (Örn. : Pentium ana işlemcisi). Belirleyici özellikleri aynı olduğu için ayn adı taşıyan, fakat farklarını belirtmek üzere bu ada ek olarak belirteç sözcüklerle anılan ana işlemciler, o adı taşıyan ana işlemci ailesi olarak anılırlar (Örn. : Pentium ana işlemci ailesi; yani, Pentium, Pentium-2, Pentium-3 gibi).
Ana işlemciler adlarının yanısıra, genellikle üretici firma adı ve en önemlisi, kullandıkları elektrik dalgalarının frekansı (bir başka deyişle, ana işlemcinin çalışma frekansı) ile birlikte anılırlar. Örn. : Intel Pentium-2 333 MHz, Intel Pentium-3 450 MHz gibi.
Frekans : (= Frequency) Bir şeyin tekrarlanma sıklığını ifade eder.
Hertz : Genellikle elektrik ses dalgaları için kullanılan frakans birimidir. Bir dalga biçiminin saniyede kaç kez tekrarlandığını belirtir. Kısaca “Hz” ile gösterilir.
Dalga biçimi örnekleri için bkz. Şekil-2.
Bilgisayarlar, ve dolayısıyla bilgisayarda yer alan donanımlar genellikle kare dalgalarla çalışırlar. Kare dalganın üst gerilim (yani, elektrik) değeri rakamsal olarak “1”, alt gerilim (yani, elektrik) değeri rakamsal olarak “0”değerine karşılık gelir.
1.000 Hz = 1 KHz = 1 kilohertz
1.000.000 Hz = 1 MHz = 1 megahertz
1.000.000.000 Hz = 1 GHz = 1 gigahertz
(Örn. : İnsanın işitebildiği ses : 20 Hz - 20.000 Hz arası
Ultra ses (= Ultra sound = Ses ötesi = Ultrason) : 20.000 Hz’den daha yüksek frekansa sahip ses dalgaları
Infra ses ( = Infra sound = Ses altı = Enfrason) : 20 Hz’den daha düşük frekansa sahip ses dalgaları
Şehir ceryanı : 50 Hz.
ABD, Kanada gibi bazı ülkelerde şehir ceryanı : 60 Hz.
Piyasada sıkça rastlanan ana işlemcilerin çalışma frekansları (çalıştığı elektrik dalgalarının frekansı): 200 MHz - 500 MHz arası
Radyo dalgalarında FM (= Frequency Modulation = Frekans Kodlama) bandı : yaklaşık 80 MHz - 110 MHz arası
TV dalgalarında UHF (= Ultra High Frequency = Yüksek ötesi frekans) bandı : yaklaşık 200 MHz - 300 MHz arası
Uydu aracılığıyla yapılan TV yayınları : yaklaşık 2 GHz -5 GHz arası)
Örn. : 5 saniyede 1.500.000.000 kez tekrarlanan bir dalga biçiminin frekansı nedir?
Yanıt : 1.500.000.000 / 5 = 300.000.000 Hertz = 300 Mhz
Bu frekansta çalışan bir ana işlemcimiz olsun. “2 + 2”yi hesaplamak için dalga biçimin 5 kez tekrarlanması gereksin. Öyleyse bu ana işlemciye sahip bir bilgisayar, “2+2” işlemini saniyede
300.000.000 / 5 = 60.000.000 kez yapabilir.
Ana Kart : (= Main Board) Ana işlemcinin çalışabilmesi için gerekli olan elektronik devreleri içerir. Ana işlemci ana kart üzerine takılır.
Aktif Bellek : (= Random Access Memory = RAM = Rasgele Erişimli Bellek) (= Ana Bellek = Main Memory) Programların çalışabilmek için gereksinim duydukları bellek. Herhangi bir program çalışırken (çalıştığı süre boyunca) bir kopyası geçici olarak aktif bellekte bulunur.
Diğer Bellek Türleri :
a. Sabit Bellek : (= Harddisk = Sert Disk) Bilgilerin saklandığı, bellek işlevi gören kısmı, “manyetik” özellikler taşıyan malzemeden yapılır. Bellek işlevi gören kısmı, bellek işlevi gören kısmına bilgileri “yazabilmemizi” (saklayabilmemizi, kaydedebilmemizi) ve belleğe kaydedilmiş olan bilgileri “okuyabilmemizi” (yeniden kullanabilmemizi) sağlayan elektronik devreler, ve mekanik aksam ile birlikte bir bütün olarak bulunur.
b. Taşınabilir Bellekler :
i. Disket : (= Diskette) Bilgilerin saklandığı, bellek işlevi gören kısmı, “manyetik” özellikler taşıyan malzemeden yapılır. Bu malzeme, sert plastikten ince bir kap içerisinde yer alır. Disketlere bilgi kaydedilebilmesi, ve disketlere kaydedilmiş bilgilerin okunabilmesi, “disket okuyucu”, (= Disket Okuyucu/Yazıcı) (= Diskette Driver = Disket Sürücüsü) sayesinde olur. (Bir çeşit rasgele erişimli bellektir. Örneğin, elinizde 1000 sayfalık bir kitap olduğunu varsayın. 990. Sayfayı okumak istediğinizde, bu sayfayı doğrudan bulup açabiliyorsanız, bu rasgele erişime benzetilebilir. )
ii. CD : (Compact Disk = Derli Toplu Disk) Bilgilerin saklandığı, bellek işlevi gören kısmı, “optik” özellikler taşıyan malzemeden yapılır. Disketlere kaydedilmiş bilgiler, “CD okuyucu” (= CD Driver = CD Sürücüsü) sayesinde okunur (Bu da bir çeşit rasgele erişimli bellektir.). Üzerine bir kez bilgi kaydedildikten sonra, üzerine başka bilgi kaydedilemeyen ve kaydedilmiş bilgiler bir daha silinemeyen CD’ler, CD-ROM (ROM = Read Only Memory = Salt Okunur Bellek) olarak adlandırılır. (Üzerine bir kez bilgi kaydedilebilir CD’ler CD-W (= Writable CD = Yazılabilir CD), içindekiler birkaç kez silinip yeniden başka bilgiler kaydedilebilir CD’ler CD-R (= Rewritable CD = Tekrar Yazılabilir CD) olarak adlandırılır. Yazılabilir CD’lere kayıt yapılabilmesi için bkz. Yardımcı Bilgisayar Donanımları – CD Yazıcı).
(iii. Veri Kasetleri : (= Data Cartridge = Veri Kartuşu) Genellikle, teyp kasetine benzer. Bilgilerin saklandığı, bellek işlevi gören kısmı, manyetik özellikler taşıyan malzemeden yapılır. “Sıradan erişimli bellek”tir . Örneğin, elinizde 1000 sayfalık bir kitap olduğunu varsayın. 990. Sayfayı okumak istediğinizde, bu sayfayı bulabilmek için ilk 989 sayfayı çevirmeniz gerekiyorsa, bu sıradan erişime benzetilebilir. Bilgisayara kaydedilmiş büyük miktardaki, önemli bilgilerin yedeğini tutmak için kullanılırlar.Veri kasetlerine bilgi kaydedilebilmesi, ve veri kasetlerine kaydedilmiş bilgilerin okunabilmesi, “yedekleme birimi” (= Backup Unit) sayesinde olur.)
Giriş / Çıkış Arabirimleri : (= Input / Output Interfaces = Giriş / Çıkış Arayüzleri) Bilgisayarın dış dünyayla iletişim kurabilmesi (yani, bilgi alışverişinde bulunabilmesi) için “seri giriş / çıkış arabirimi” (= Serial Input / Output Interface = COM Port = Communication Port = İletişim Kanalı) ve “paralel giriş / çıkış arabirimi” (= Parallel Input / Output Interface = LPT Port = Line Printer Port = Yazıcı Kanalı) olmak üzere temel olarak iki giriş / çıkış arabirimi vardır. Her bilgisayarda, genellikle, en az 2 seri (kasanın arkasında, genelikle bir 9 uçlu erkek, bir de 25 uçlu erkek olmak üzere), 1 de paralel (kasanın arkasında, genelikle 25 uçlu dişi olmak üzere) giriş / çıkış arabirimi bulunur. Bilgisayar, seri giriş / çıkış arabirimi aracılığıyla “bir anda 1 bit”, paralel giriş / çıkış arabirimi aracılığıylaysa “bir anda 1 byte, yani 8 bit” alabilir ya da gönderebilir.
Ekran Kartı : (= Display Adapter = Ekran Adaptörü) (= Görüntü Kartı) Bilgisayardaki bilgileri monitöre aktarır.
Ses Kartı : (= Sound Card) Sesleri bilgisayar aktarabilmemizi ve bilgisayar aktarılmış sesleri yeniden işitebilmemizi sağlar.
Modem : (Modulator / Demodulator = Kodlayıcı / Çözücü) Telefon hattı aracılığıyla bilgisayarların iletişim kurabilmelerini, birbirlerine bilgi aktaralabilmelerini sağlar. Ana işlemciyle seri giriş / çıkış arabirimi aracılığıyla iletişim kurar.
B. Kasa Dışında Yer Alanlar :
Yazıcı : (= Printer) Bilgisayardaki bilgileri kağıda aktarmak için kullanılır. Ana işlemciyle paralel giriş / çıkış arabirimi aracılığıyla iletişim kurar.
Monitör : (= Monitor) Bilgisayardaki bilgileri görebilmemizi sağlar. Üzerinde görüntüyü gördüğümüz cam kısmı “ekran” (= Screen) olarak adlandırılır. Ekranda görüntü birbirine bitişik dizilmiş “nokta”larla (= pixel) oluşturulur. Bu noktalar, koordinat sistemi işlevi görürler.
Fare : (=Mouse) Ekrandaki noktalar üzerinde gezinebilmemizi ve bu noktalarla ilişkilendirilmiş işlemleri yapabilmemizi sağlar. Genelde, 2 ya da 3 tuşludur. Sıklıkla sadece 2 tuşu kullanılır. Genelde, sol tuşa tıklatılarak “işlemin yapılmasını istiyorum” anlamında mesaj gönderilir. Görsel kullanım kolaylığı olan program ve işletim sistemlerinde bilgisayar kullanıcısının en çok haşır neşir olduğu donanımlardan birisidir. Ana işlemciyle seri giriş / çıkış arabirimi aracılığıyla iletişim kurar.
Klavye : (Keyboard) Bilgisayarla yazı yazmak ve bilgisayara yazılı komutlar göndermek için kullanılır. Görsel kullanım kolaylığı olsun olmasın tüm işletim sistemleri ve hemen hemen tüm programlarda bilgisayar kullanıcısının en çok haşır neşir olduğu donanımların başında yer alır.
Klavye Üzerindeki Tuşlar : (Bkz. Şekil-2)
Esc : (=Escape = Çıkış, kurtuluş) Genelde, yapılacak bir işlemdden vazgeçmek için kullanılır.
F1..F12 : (= Function = İşlev) Özel işlev tuşları. İşlevleri programdan programa değişir.
: (= Backspace = Geri gidiş) Yazı yazarken bulunduğumuz yerin bir solundaki karekteri siler.
: (= Tab = Tabulator = Tablo oluşturucu)
Caps Lock : (Capitals Locked) Harf tuşlarının doğrudan büyük harf yazmasının sağlar. Etkin ya da etkisiz hale getirmek için bir kez basılır. Etkinken klavyenin sağ üst köşesindeki ışığı yanar.
: (= Enter = Giriş) Yapılacak işlemin onaylandığını belirtir.
: (= Shift = Bir sonrakiyle değiştirme)
Tuşlar üzerindeki karekterlerin ya da işlevlerin konumlarına göre numaralandırılması :
Tuşa bastığınızda 1. işlevi gerçekleştirir (ya da karekteri yazar).
Shift’e basılıyken tuşa bastığınızda 2. işlevi gerçekleştirir (ya da karekteri yazar).
Alt : (= Alternative = Seçenek) İşlevleri programdan programa değişir. Genellikle,
Ctrl : (= Control = Kontrol) bazı işlemleri kestirmeden yapmak için kullanılırlar.
: (= Space Bar = Boşluk çubuğu) Yazı yazarken bulunduğunuz yerin sağında bir karekterlik boşluk bırakır.
Alt Gr : (Alternative Graphics) Basılıyken tuşa bastığınızda 3. işlevi gerçekleştirir (Bkz. Shift).
Insert : (= İçine katmak) Yazı yazarken bulunduğunuz yerdeki karakterin yerine ya da bir önüne yazılabilmesini sağlar. Etkin ya da etkisiz hale getirmek için bir kez basılır.
Delete : (= İptal etme, silme) Yazı yazarken, bulunduğunuz yerdeki karakteri siler.
Home : (= Yuva, ev) yazı yazarken, genellikle, satır başına götürür.
End : (= Son) Yazı yazarken, genellikle satır sonuna götürür.
Page up : (= Yukarı sayfa) Bir üst sayfaya götürür.
Page down : (= Aşağı sayfa) Bir alt sayfaya götürür.
Num Lock : (Numbers Locked) Klavyenin sağında yer alan tuş takımındaki rakamların doğrudan yazılabilmelerini sağlar. Etkin ya da etkisiz hale getirmek için bir kez basılır. Etkinken klavyenin sağ üst köşesindeki ışığı yanar.
2. Yardımcı Bilgisayar Donanımları :
1. TV Kartı 2. Radyo Kartı 3. Faks Kartı
4. Optik Okuyucu Örn. : Çubuk Kodu (= Barcode) Okuyucu
5. Kamera 6. Joystick (= Zevk / Eğlence çubuğu, oyun çubuğu)
7. CD Yazıcı : (CD Writer) Kaydedilebilir CD’lere yazılabilmesini sağlar. Aynı zamanda CD okuyucu işlevi de görür (Bkz. Diğer Bellek Türleri - CD).
8. Yedekleme Birimi (= Backup Unit) (Bkz. Diğer Bellek Türleri)
9. MIDI (= Musical Instruments Digital Interface = Müzik Aleti Sayısal Arayüzü) Bazı elektronik müzik aletlerinin bilgisayarla iletişimin sağlar. Bu aletlerden bilgisayar ve bilgisayardan bu aletlere müziksel veri aktarır.
10. Tarayıcı : (Scanner) Bir çeşit optik okuyucudur. Yazıcının tersi bir işlev görür. Kağıt üzerindeki bilgileri bilgisayara aktarabilmemizi sağlar.
11. Çizici : (= Plotter) Daha büyük ölçekli ve daha hassas yazı ve çizim işleri yapabilmemizi sağlar.
Sürücü : (= Driver) Pek çok donanım (Örn. : CD okuyucu, yazıcı, ses kartı gibi) bağlı bulunduğu bilgisayarlar birlikte çalışabilmek için sürücü adı verilen yazılımlara gereksinim duyar. Sürücü, donanımın bilgisayarla iletişim kurabilmek için kulandığı bir çeşit gramer kitapçığı ya da sözlük olarak görülebilir.
II. YAZILIM
1. İşletim Sistemi (= Operating System)
2. Program Geliştirme Araçları (Programlama dilleri gibi)
3. Uygulama Yazılımları (= Application Software)
Bilgisayarda bilgiler “dosya” (= File) olarak saklanır. Dosyanın bir adı olur. Dosya adı “gövde” ve “uzantı” olmak üzere iki kısımdan oluşur. Gövde ve uzantı, aradaki bir nokta ile ayrılır.
Bazı uzantı örnekleri ve genel anlamları :
doc : (= Document) Microsoft Word yazı programı ile yazılmış dosyaların uzantısı
xls : Microsoft Excel tablo oluşturma programı ile oluşturulmuş dosyaların uzantısı
txt : (= Text) Düz yazı doyalarının uzantısı
jpg : Özel bir biçimde kaydedilmiş bazı resim dosyalarının uzantısı
gif : Özel bir biçimde kaydedilmiş bazı resim dosyalarının uzantısı
mpg : Özel bir biçimde kaydedilmiş bazı hareketli görüntü, film dosyalarının uzantısı
wav : Sayısallaştırılmış ses bilgisi içeren dosyaların uzantısı
Örn. : windows.exe, bil200.doc, sinav.txt, b17.jpg gibi
Belirli işlevleir yerine getirmek üzere hazırlanmış dosyaya “program” denir. Çalıştırılabilir dosyadır. Bir dosyanın çalıştırılabilmesi için “exe”, “com”, ya da “bat” uzantılarından birisine sahip olması gerekir.
exe : (= Executable = İşletilebilir)
com : (= Compiled = Derlenmiş)
bat : (= Batch = Yığın)
exe, com : Bu uzantılara sahip dosyalar doğrudan çalıştırılabilir dosyalardır. (exe ile com uzantılı dosyaların temel farkı, com uzantılı dosyaların 64 KB’tan büyük hacme sahip olamamalarıdır.). Yazılım geliştirme araçları kullanılarak oluşturulabilirler.
bat : Bu uzantıya sahip dosyalar, birden fazla işletim sistemi komutunun birbirinin peşisıra çalıştırılabilmelerine olanak sağlayan çalıştırılabilir dosyalardır. Bir bilgisayar kullanıcısı tarafından, sadece bir yazı yazma programı kulanılarak kolayca oluşturulabilirler.
Bilgisayarda işlem yapabilmek bir için yapabilmek için o işleme uygun, o işlemi yapabilme becerisine sahip bir program gereklidir.
Bir dosya, ancak o dosya üzerinde işlem yapabilme becerisine sahip bir program tarafından uygun ya da gerektiği şekilde yaratılabilir, işlenebilir, içeriği değiştirilebilir. Bir dosyanın içeriği, üzerinde işlem yapma becerisine hiç ya da yeterince sahip olmayan bir program tarafından değiştirilmeye kalkışıldığında, o dosyanın içindeki bilgiler büyük olasılıkla hasar görecek, hatta tamamen kaybolabilecektir.
Programlar (dolayısıyla işletim sistemleri de) geliştirildikçe, gelişmiş hallerini önceki hallerinden ayırtedebilmek için “sürüm” (= Version) numaralarıyla belirtilirler (Örn. : MS (= MicroSoft) Word 2, MS Word 6, MS Word 97, MS Excel 4, MS Excel 5, MS Excel 97, MS Windows 98 4.0.1, MS Windows 98 4.1.3 gibi).
Bit : (= Binary Digit) İki değerlikli rakam. Bilgisayarın kullandığı en küçük veri birimidir. 2 değerlikli sistemde rakamlar 0 ya da 1 değerini alabilirler.
Örn. : (1011)2 4 haneli 2 değerlikli bir sayıdır.
Günlük yaşamda 10 değerlikli rakam sistemini kullanıyoruz. Bu rakamlar, Hint rakamları olarak adlandırılırlar. 10 değerlikli sistemde rakamlar 0..9 değerlerini alabilirler.
2’li sayı sisteminde, n hane kullanarak “2n” tane farklı sayı elde edilebilir.
Örn. : 4 hane kullanarak, 24=16 farklı sayı elde edilebilir.
Bilgisayarlar 2 sayı sistemine göre çalışırlar. Fakat gösterim ve kullanım kolaylığı sağlamasında ötürü 16’lı sayı sistemi (yani, 16 değerlikli sayılar) de bilgisayarların çalışmasında kullanılırlar. 16 değerlikli sistemde rakamlar 0..9, A (=10), B (=11), C (=12), D (=13), E (=14), F(= 15) değerlerini alabilirler.
Örn. : (FB)16=(11111011)2=251
(16’lık sayı sisteminden 10’luk sayı sistemine çevirme : Fx16 + Bx1 = 15x16 + 11x1 = 240 + 11 = 251
2’lik sayı sisteminden 10’luk sayı sistemine .evirme :
1x128 + 1x64 + 1x32 + 1x16 + 1x8 + 0x4 + 1x2 + 1x1 = 128 + 64 + 32 + 16 + 8 + 0 + 2 + 1 = 251)
10 bit, bir sayı oluşturmak üzere yanyana geldiğinde, yani 10 haneli 2 değerlikli bir sayı, 1 kilobit olarak adlandırılır. 1 kilobit’le 210=1024 farklı sayı elde edilebilir.
Byte = 8 bit. Byte, 8 haneli, 2 değerlikli sayı demektir. Bilgisayarın kullandığı en küçük anlamlı veri birimi olarak görülebilir..
Bir byte kullanarak 28=256 farklı sayı elde edilebilir.
210 byte = 1024 byte = 1 kilobyte = 1 KB
220 byte = 1024 x 1024 byte = 1 megabyte = 1 MB
230 byte = 1024 x 1024 x 1024 = 1 gigabyte = 1 GB
Örn. : 30 KB = ? byte
Yanıt : 30 x 210 = 30 x 1024 byte
Örn. : 64 MB = ? byte
Yanıt : 64 x 220= 64 x 210 x 210 = 64 x 1024 x 1024 byte
Harfler, rakamlar, ve yazım işaretlerinin hepsi birden “karakter” olarak adlandırılır. Karakterler, genellikle 1 byte’lık kodlarla ifade edilirler. Klavyenin tuşlarına bastığınızda bilgisayara o tuşun kodu gönderilir. Dosyalarda genellikle bu kodlar saklanır.
Örn. : 17 KB büyüklüğünde, düz yazı içeren bir dosya kaç karekter içerir ?
Yanıt : 17 x 210 = 17 x 1024 byte
İŞLETİM SİSTEMİ
Bilgisayarın çalışabilmesi için gerekli temel yazılımdır. İşletim sistemi olmaksızın bir bilgisayar çalışmaz.
İşletim sistemi, bir programlar grubudur. Bilgisayar açılır açılmaz işletim sisteminin çekirdek kısmının bir kopyası aktif bellekte yerini alır ve çalışmaya başlar. Bilgisayar açık olduğu sürece, başka hiçbir iş yapmasanız bile işletim sistemi çalışmaya devam eder.
İşletim sisteminin temel görevi, donanım ve yazılımlarla ana işlemci arasındaki iletişimi (yani, bilgi alışverişini) sağlamaktır. Yaptığı görev, bir çeşit mihmandarlık (özel bir çeşit rehberlik) ve tercümanlık olarak görülebilir.
Bir programı çalıştırmak istediğinizde onu bulup çalıştıran ve çalıştığı sürece de kontrol eden işletim sistemidir. İşletim sistemi, sabit bellek ve taşınabilir belleklerde, bir program çalıştırılmak istendiğinde o programı bulabilmek veya bir program bir dosya üzerinde bir işlem yapmak istediğinde o dosyayı bulup programın kullanımına sunabilmek için “disk yerleşim tablosu” (= FAT = File Allocation Table = Dosya yerleşim tablosu) adı verilen bir tablo tutar. Bu bir dosyadır. Bu tablo, bir kitabın indeksine benzetilebilir. Fakat bir indekse göre çok daha detaylıdır.Tüm dizin ve dosyaların sabit bellek ya da taşınabilir bellek üzerindeki konumunu tam olarak içerir. Oysa bir kitap indeksi, kitapta arayabileceğiniz düşünülen bazı kelimelerin sadece bulundukları sayfayı belirtir. Kitap indeksi benzetmesine devam edecek olursak, kelimenin bulunduğu sayfanın yanı sıra, bulunduğu satır ve başladığı sütunu da belirterek benzerliği arttırabiliriz.
İşletim sistemi, bilgisayarı çalıştırmaya uygun halde, genellikle, sabit bellek ya da diskette (sistem disketi) bulunur. Bilgisayar açılır açılmaz işletim sistemi aktif belleğe sabit bellek ya da disketten aktarılır (“yüklenir” de denir) ve çalışır.
Bir bilgisayarın çalışabilmesi için üzerinde çalışır bir işletim sistemi bulunan bir sabit belleği ya da bir disket okuyucusu ve bu durumda elimizde bir sistem disketi bulunması gerekir. Üzerinde bir sabit bellek ya da disket okuyucusu (+elimizde sistem disketi) olmayan bir bilgisayar çalışmaz.
Sistem disketi : Üzerinde bilgisayarı çalıştırmaya uygun halde işletim sisteminin en azından sürekli çalışması gereken çekirdek kısmını içeren disket.
Sabit bellekte sorun olması durumunda giderilebilmesine olanak tanımak için, bilgisayarlar çalışabilmeleri için gerekli olan işletim sistemini ilk önce diskette arayacak şekilde ayarlanırlar. Bu yüzden eğer, bilgisayarın sabit bellekte bulunan işletim sistemini kullanarak açılıp çalışabilmesi için, bilgisayarı açarken disket sürücüde (A’da) disket bulunmamasına dikkat etmeliyiz. Eğer, disket sürücüde disket varsa ve bu bir sistem disketiyse bilgisayar disketteki bu işletim sistemiyle açılıp çalışacaktır; eğer bu bir sistem disketi değilse, bilgisayar ekranında o disketi çıkartmanız gerektiğini ifade eden bir “hata mesajı” belirecek ve bilgisayar işlemlerine ara verip sizden gelecek yanıtı bekleyecektir.
Bilgisayar çalışmaya başlarken, işletim sisteminin CD’den bilgisayara aktarılamamasının nedeni, CD okuyucunun çalışabilmek için sürücü yazılıma gereksinim duyan bir donanım olmasıdır. Çalışabilmek için sürücü yazılımına gereksinim duyan bir donanımın çaılşabilmesi için, bilgisayarın çalışır halde olması ve gerekli sürücü yazılımlarını (programlarını) çalıştırması gereklidir.
Bir işletim sistemi, genellikle, ana işlemciye bağımlıdır. Belirli bir ana işlemci ailesi (örn. : Pentium ana işlemci ailesi, 80xxx ana ilemci ailesi, 68xxx ana işlemci ailesi) için geliştirilen bir işletim sistemi, genellikle, bir başka ana işlemci ailesi üzerinde çalışmaz.
Programlar, genellikle, işletim sistemine bağımlıdır. Belirli bir işletim sistemi üzerinde çalışmak üzere hazırlanmış bir program çoğu zaman bir başka işletim sistemi üzerinde çalışmaz.
İşletim Sistemi Komutları : (= Operating System Commands) İşletim sisteminin kullanıcıya sunduğu kolaylıkların kullanılabilmesini sağlarlar. Bazı komutlar işletim sisteminin sürekli çalışan çekirdek kısmı tarafından gerçekleştirilirler. Bazı komutlarsa, genellikle, aynı adı taşıyan programlar tarafından gerçekleştirilir. Komutun çalıştırılması istendiğinde ilgili program çalışır.
Sabit ve Taşınabilir Belleklerin Yapısı : (Bkz. Şekil-3) Sabit ve taşınabilir bellekler, hacmi belirli bir kutuya benzetilebilir. Bilgileriniz saklamak için bu kutunun içini bölmelendirerek düzenleyebilirsiniz. Bu bölmeler “dizin” (= Directory) ya da “klasör” (= Folder) olarak adlandırılır (dizin = klasör). Dizinin bir adı olur. Dosya adında olduğu gibi, dizin adına da uzantı ekleyebilmek mümkündür.
Not. Dosya ve dizinlere isim verirken Türkçe harfleri (ç, ğ, ı, ö, ş, ü) kullanmaktan kaçınırsanız, isimlendirmeden dolayı sorun yaşama riskiniz en aza inecektir.
Dizinler, kutu içindeki kutucuklar olarak görülebilir. İç içe pek çok dizin yaratılabilir (yani, kutucukların içine yeni kutucuklar konulabilir). Bir dizin ilk yaratıldığı anda hacmi “0” olur. İçine dosyalar, ya da içindeki dizinlerin içine dosyalar eklendikçe, hacmi büyür ve içindeki dosyalar ile içindeki dizinlerin içindeki dosyaların toplam hacmine eşit olur (Bu bir balonun şişmesine benzetilebilir). Bir dizinin hacmi, sabit ya da taşınabilir bellekte kalan boş yer kadar büyüyebilir.
Sabit ya da taşınabilir bellekte bulunan bir dizinden bahsederken onu içinde bulunduğu bellek adı, ve eğer varsa içinde bulunduğu diğer dizin adlarıyla beraber anmak gerekir. Sabit ve taşınabilir belleklere, genellikle, verilen kısa adlar :
C : Sabit bellek
A : Disket (eğer, 1. disket okuyucu tarafından okunuyorsa)
B : Disket (eğer, 2. disket okuyucu varsa, ve disketi bu okuyorsa)
D : CD
Örn : Bil200 isimli bir dizinimiz olsun. Onun altında Troy isimli bir dizinimiz olsun. Onun da altında C17 isimli bir dizinimiz olsun. C17’den bahsederken, eğer Bil200
Sabit bellekteyse : C:\Bil200\Troy\C17
Disketteyse : A:\Bil200\Troy\C17
Disketteyse ve disket, 2. Disket okuyucudaysa : B:\Bil200\Troy\C17
CD’deyse : D:\Bil200\Troy\C17
Şeklinde anmak gerekir.
Örnek İşletim Sistemleri :
DOS : Tekli görev işletim sistemidir. İşletim sistemi haricinde, aynı anda, genellikle, bir tek program çalıştırılabilir.Görsel kullanım kolaylıkları yoktur. Yani, açıldığında karşınıza gelen görüntü, sadece klavyeden komutlar (işletim sistemi komutları) girmeye uygundur. Bir iş yapmak istediğinizde, yapmak istediğiniz işle ilgili komutu girerek (yazıp enter tuşuna basarak) işinizi halledebilirsiniz. Bunu yapabilmek için yapmak istediğiniz iş için gerekli olan komutu bilmeniz gerekir.
Windows 95 / 98 / NT : (= New Technology) (= Windows işletim sistemi ailesi) Çoklu görev işletim sistemidir. Aynı anda birden fazla program çalıştırılabilir. Görsel kullanım kolaylıkları boldur. Yani, bir iş yapmak istediğinizde, yapmak istediğiniz işle ilgili komutu, bilgisayar açıldığında karşınıza çıkan menülerin içerdiği seçenekler içinde bularak işinizi halledebilirsiniz. DOS’un görsel kullanım kolaylıkları sağlanmış , gelişmiş ve güçlenmiş bir hali olarak düşünülebileceği için, DOS’ta çalışmak üzere hazırlanmış bir program Windows 95 / 98 / NT ‘de de çalışacaktır. Fakat Windows 95 / 98 / NT ‘de çalışmak üzere hazırlanmış bir program DOS’ta kesinlikle çalışmaz.
Unix,
Linux gibi.
İşletim Sistemi Aracılığıyla Dizinler Üzerinde Doğrudan Yapılabilecek İşlemler :
1. Dizin yaratmak
2. Dizinin adını değiştirmek
3. Dizini silmek (içindeki dosya ve diğer dizinlerle birlikte)
4. Dizini kopyalamak (içindeki dosya ve diğer dizinlerle birlikte)
5. Dizini taşımak (dizinin konumunu değiştirmek) (içindeki dosya ve diğer dizinlerle birlikte)
6. Dizinin içindeki dosya ve diğer dizinlerin listesini görmek
7. Dizinler arasında gezinmek
İşletim Sistemi Aracılığıyla Dosyalar Üzerinde Doğrudan Yapılabilecek İşlemler :
1. Dosyanın adını değiştirmek
2. Dosyayı silmek
3. Dosyayı kopyalamak
4. Dosyayı taşımak (dosyanın konumunu değiştirmek)
Dizin ve dosyalar üzerindeki bu işlemler işletim sistemi komutları sayesinde gerçekleştirilir.
Windows 95 / 98 / NT işletim sistemlerinde bu işlemler “Windows Gezgini” (= Windows Explorer) isimli program sayesinde kolayca gerçekleştirilebilir. Gerekli komutların listesi ilgili menüler içerisinde karşınıza çıkacaktır.
Görsel kullanım kolaylığı olmayan işletim sistemlerinde (DOS gibi) bu komutların bilinmesi gerekir.
BİLGİSAYAR AĞLARI ve İNTERNET
BİLGİSAYAR AĞLARI
İki veya daha fazla bilgisayarın birbiriyle haberleşmeye (iletişim kurmaya, bilgi alışverişinde bulunmaya) başlamasıyla ortaya çıkan yapıya “bilgisayar ağı” denir.
Bir bilgisayar ağı, genellikle, “sunumcu” (= Server) adı verilen bir ana bilgisayar tarafından yönetilir. Bilgisayar ağını oluşturan diğer bilgisayarlar “istemci” (= Client) olarak adlandırılırlar. İstemci bilgisayarlar, sunumcu bilgisayara, genellikle, “dahili” veya “yerel yönlendirici” (= Local Router = yerel rota belirleyici) (= Göbek = Hub) adı verilen donanımlar aracılığıyla bağlanırlar (Bkz. Şekil-5). Yerel yönlendirici, ağdaki bilgisayarlar arasındaki iletişim kablosu karmaşasını azaltır.
Sunumcu ve istemciler, yerel yönlendiriciye, genellikle, “ethernet kartı” (= Ağ kartı) adı verilen donanımlar aracılığıyla bağlanırlar. Ethernet kartı, bilgisayarın dış dıünyayla, seri giriş-çıkış arabirimi aracılığıyla olana göre 500 ile 5000 kat arasında daha hızlı iletişim kurabilmesini sağlar.
Bilgisayarlar birbirleriyle haberleşebilmek için, genellikle, “ağ protokolü“ (= Network Protocol) adı verilen yazılımlara gereksinim duyarlar. Ağ protokolü yazılımı, bir program ya da programlar grubudur.
Ağ protokolü yazılımı, sunumcu için, ve istemci için olmak üzere, genellikle iki kısımdan oluşur. Sunumcu için olan ağ protokolü yazılımı sunumcu bilgisayar üzerine kurulur. Daha karmaşık işlevler gerçekleştimek üzere hazırlanmıştır. İstemci için olan ağ protokolü yazılımı, istemci bilgisayarlar üzerine kurulur. Üzerinde bulunduğu bilgisayarın derdini diğer bilgisayarlara anlatabilmeye ve diğer bilgisayarların demeye çalıştıkların anlamaya yetecek şekilde hazırlanmıştır.
Bilgisayar ağlarında, genellikle, her bilgisayarın bir “adı” olur. Bu ad, ağ içerisinde o bilgisayar için bir kimlik kartı işlevi görür. Bir ağ içerisinde aynı anda aynı ada sahip iki farklı bilgisayar bulunamaz.
(Not. Bir klasör içinde aynı ada sahip iki farklı ya da aynı ada sahip iki farklı dosya da bulunamaz. Kısaca şöyle de denebilir; bilgisayarla ilgili aynı özellikleri taşıyan şeyler, aynı adla aynı ortamda bulunamazlar. Aksine davranmaya kalkıştığınızda hata ya da uyarı mesajı alırsınız.)
Bir bilgisayar ağına bağlı bilgisayarları kullanacak her kişi için genellikle bir “kullanıcı” (= User) tanımlanır. Tanımlanan her kullanıcının bir “kullanıcı adı” (= Username) ve “kullanıcı şifresi” (= User password) olur. Kullanıcı tanımlanması, bilgisayar ağının ve ağdan yararlananların ağ bilgisayarlarındaki bilgilerinin (yani dosya ve programlarının) güvenliği için (yani, istenmeyen kişilerin bu bilgilere erişip elde edebilmesi ya da bu bilgilere bir şekilde zarar verebilmesinin engellenmesi için) gereklidir. Kullanıcı, ağa bağlı bir bilgisayara bağlanacağı zaman, kullanıcı adı ve kullanıcı şifresini girerek ağın sağladığı kolaylıklardan yararlanabilir.
Bir bilgisayar ağında, kullanıcıların, ağın sağladığı hangi kolaylıklardan yararlanıp yararlanamayacağını belirlemek, kısıtlamalar getirmek mümkündür (Örn. : Diyelim ki bir bilgisayar ağına bağlı 20 bilgisayar olsun. Tanımlanan bir kullanıcının, bu bilgisayarlardan hangilerini kullanabileceği, bu bilgisayarları kullanırken bu bilgisayarların içindeki hangi klasörler içinde hangi işlemleri yapabileceği -var olan bir dosyanın içindeki bilgileri görebilmek, yani bir dosya yaratabilmek, bir dosyayı silebilmek gibi- belirlenebilir). Bir kullanıcı, bilgisayar ağından, teknik olarak, ancak kendisine tanınan haklar çerçevesinde yararlanabilir (Örn. : Az önceki örneğe devam edelim. Bu 20 bilgisayar içinde bir kullanıcı sadece Dardanelles isimli bilgisayardan yaralanabilecek şekilde tanımlanmış olsun. Dardanos isimli bilgisayarın içindeki tüm klasörlerin içindekileri görebilsin; bunları okuyabilsin, fakat bunlar üzerinde herhangi bir değişiklik yapamasın, ve bu makineye her hangi bir şekilde yeni birşeyler kaydedemesin. Assos isimli bilgisayarda da diğer klasörlerin varlığından bile haberdar olamakla beraber Behramkale isimli klasör içinde istediği işlemi yapabilmeye hakkı olsun. Yani, bunun içinde var olan bilgileri okuyabilsin, üzerlerinde istediği değişiklikleri yapabilsin. Bu, şu demektir : bu kullanıcı, Dardanelles isimli bilgisayar haricinde bir bilgisayardan ağa bağlanamaz. Dardanos ve Assos isimliler haricinde 17 bilgisayar üzerinde hiçbir işlem yapamaz. Dardanos’ta sadece var olan bilgileri görebilir, bunlara dokunamaz. Assos’ta sadece Behramkale klasörünün içinde var olan bilgilere ulaşabilir, bunlarda değişiklik yapabilir ve buraya yeni bir şeyler ekleyebilir.).
Küçük ölçekli bir alandaki (bina içi, yakın binalar gibi) bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurabilmeleri için oluşturulan bilgisayar ağına “yerel ağ” (= Local Area Network = LAN) denir. Bir yerel ağda yer alan bilgisayarların iletişim kurabilmeleri için, genellikle, bir tek ağ protokolü kullanılır.
Büyük ölçekli bir alandaki (şehirlerarası, ülkelerarası gibi) bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurabilmeleri için oluşturulan bilgisayar ağına “geniş alan ağı” (= Wide Area Network = WAN) denir. Bir geniş alan ağında, genellikle, birden fazla ağ protokolü kullanılır.
Farklı ağ protokolü kullanılan yerel ağlarda yer alan bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurabilmeleri, genellikle, “çıkış kapısı” (= Gateway) adı verilen donanımlar aracılığıyla gerçekleştirilir (Bkz. Şekil-6).
İNTERNET
Dünyanın her bir yanında yer alan bilgisayarların birbirleriyle haberleşebilmeleri için oluşturulmuş bilgisayar ağıdır.
Dünya üzerindeki en büyük bilgisayar ağıdır. Evlerden, okullardan, işyerlerinden, vb gibi yerlerden milyonlarca bilgisayar bu ağa bağlıdır.
İster tek başına olsun, ister bir ağa bağlı bulunsun, bir bilgisayarın internete bağlanabilmesi için ilk önce bir “internet servis sağlayıcı”ya (= Internet Service Provider = ISP) bağlanması gereklidir. İnternet servis sağlayıcılar, genellikle, internete bağlanabilme işlevini gerçekleştirme becerisine sahip bilgisayar ağlarıdır. Bu ağlar da, dünyaya dağılmış bulunan “internet kontrol merkezleri”nden birine bağlanırlar. Bu sayede dünyadaki internete bağlı diğer bilgisayar ağlarına erişebilirler. Ülkemizde TurkNet, TurNet, Superonline, Garanti, İşbank vb gibi kuruluşlar internet servis sağlayıcılığı hizmeti vermektedirler.
İnternete bağlanan her bilgisayarın bir “internet numarası” (= IP no = Internet Protocol number) olur. Bu numara dünya genelinde tektir. Bu numara genellikle aşağıdaki şekildedir :
xxx.xxx.xxx.xxx
Burada her bir 3’lü gurup, 0’la 255 arasında değerler alabilir.
Örn. : 125.17.205.4 1.34.100.255 17.2.4.68 gibi.
Aynı ağa bağlı bilgisayarların son 3’lü gurup haricindeki rakamları, genellikle, aynıdır.
Örn. : 17.100.64.1 17.100.64.14 17.100.64.101 gibi
Yukarıdaki internet numaralarına sahip bilgisayarların aynı bilgisayar ağında yer aldıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Ya da, üniversitenizin internete bağlı bir bilgisayar ağı var. Bu ağa bağlı bilgisayarlara, diyelim ki,
133.11.14
ile başlayacak numaralar verilecektir. Bu ağa bağlı bilgisayarların internet numaraları
133.11.14.1 133.11.14.17 133.11.14.22 133.11.14.26 gibi, şeklinde olacaktır.
Kullanım kolaylığı sağlamak için bu rakamlar yerine, genellikle, bu rakamların verildikleri bilgisayarların “internetteki adları” kullanılır. Bilgisayarların internetteki adları da dünya genelinde tektir. Bu numara ya da karşılık gelen isim o bilgisayarın “internet adresi” olarak adlandırılır.
Aynı ağa bağlı bilgisayarların internetteki adları, adresin ait olduğu bilgisayarın bağlı bulunduğu ağ içindeki adı ve “ağın internetteki adı”nın birleşmesinden oluşur.
Örn. : Üniversitenizde internete bağlı ağın adı :
comu.edu.tr ’dir.
Bu ağa bağlı ve internetle erişilebilir
bilim, sanat, egitim, muzik
isimli bilgisayarlar olsun. Bu bilgisayarların internetteki adları
bilim.comu.edu.tr sanat.comu.edu.tr egitim.comu.edu.tr muzik.comu.edu.tr
şeklinde olacaktır.
İnternet üzerinde istenilen bir adrese erişilebilmesini sağlamak, her şeyden önce istenilen adresin internette gerçekten var olup olmadığını kontrol etmek amacıyla, dünya genelindeki tüm internet adresleri ülkelerdeki “ortam adı sunumcuları”nda (= Domain Name Server = DNS) saklanır.
İnternete sürekli bağlı bulunan bilgisayarların internet adresleri sabittir. Gerekmedikçe değiştirilmez. Fakat bir internet servis sağlayıcı aracılığıyla, özellikle evlerden telefon hattı aracılığıyla yapılan bağlantılarda, kullanıcının bilgisayarına o anki bağlantı sırasında geçerli olacak geçici bir internet numarası verilir. Bir sonraki bağlantıda bu numara çok büyük olasılıkla bir önceki bağlantıdaki numaradan farklı olacaktır.
Herhangi bir ağa bağlı bulunmayan bilgisayarların (evlerdeki kişisel bilgisayarlar gibi) internetle bağlantısı, genellikle, telefon hattı aracılığıyla gerçekleştirir. Böyle bir bilgisayarla internete bağlanabilmek için ilk önce yapılması gereken şey, internet servis sağlayıcının telefonunu arayıp telefon hattı bağlantısını sağlamaktır. Burada yapılan şey, telefon hattında bir sorun olup olmadığından emin olmak, karşınızda çalışır durumda bir telefon numarası ve modem olup olmadığından emin olmak, eğer bunlar tamamsa, karşınızdaki modeme onunla bağlantı kurup iletişim sağlamak isteğinizi beyan etmektir (faksların çalışma yöntemi de buna benzerlik gösterir. Bir faks makinesi, genellikle, telefon bağlantısını sağlayıp, karşısında çalışır durumda bir faks bulduğundan emin olmadıkça gönderilmek istenen bilgileri karşı tarafa göndermeye çalışmaz). Bilgisayar ve internet servis sağlayıcı arasındaki telefon bağlantısı, “telefon bağlantı programı” ya da “çevirmeli-ağ bağlantı programı” (= dial-up connection program) olarak adlandırılan programlar aracılığıyla gerçekleştirilir. Bundan sonraki aşama internet servis sağlayıcının bilgisayar ağı aracılığıyla internete bağlanmaktır. İnternete bağlanmak için en sık kullanılan araç olan internet gezinti programlarından aşağıda bahsedilecektir.
İnternetin en yaygın kullanım amacı bilgi paylaşımıdır. İnternet aracılığıyla başkalarının kullanımına sunulan bilgilerin bulunduğu bilgisayarların internet adresleri, genelde www (= World Wide Web = Dünya geneli ağ) ile başlar.
Örn. : Üniversitenizin internet aracılığıyla başkalarının kullanımına sunulan bilgilerin bulunduğu bilgisayarının internet adresi :
www.comu.edu.tr ’dir.
Başka internet adresi örnekleri :
www.boun.edu.tr (Boğaziçi Üniversitesi) www.itu.edu.tr (İTÜ)
İnternet aracılığıyla başkalarının kullanımına sunulan bilgilerin bulunduğu bilgisayarların internet adresleri, genellikle 2 ile 4 arasında kısımdan oluşur. Son kısım, genellikle, ülke belirtmek için kullanılır ve “ülke uzantısı” olarak adlandırılır. Eğer ülke uzantısı varsa bir önceki kısım, yoksa son kısım, genellikle, adres sahibinin niteliğini belirtmek için kullanılır ve “nitelik uzantısı” olarak adlandırılır.
Örn. : Ülke uzantısı örnekleri :
tr : Türkiye ca : Kanada ja : Japonya fr : Fransa
uk : İngiltere de : Almanya nl : Hollanda gibi.
İnternet, ABD’den dünyaya yayıldığı için ABD’deki internet adresleri, genellikle, ülke uzantısı kullanmaz. Çok nadir olarak “us” uzantısı kullanılır.
Nitelik uzantısı örnekleri :
edu : Eğitim kurumu (genelde üniversite) (= Education)
gov : Resmi daire (= Government)
org : Yarı resmi kuruluş, vakıf vb gibi (= Organization)
com : Şirket (= Company)
net : İnternet servis sağlayıcı şirket (Net = Ağ)
İnternet adresi örnekleri :
www.mit.edu (Massachusettes Institute of Technology) www.tzv.org.tr (Türk Zeka Vakfı)
www.osym.gov.tr (ÖSYM) www.milliyet.com.tr (Milliyet Gazetesi)
İnternette milyonlarca bilgi yer almaktadır. Bir konuda bilgi arıyorsunuz. Internetten yararlanmak istiyorsunuz. Aradığınız konuyla ilgili internette bilgi olup olmadığını, varsa nerede olduğunu nasıl bileceksiniz ? Başlangıçta bu amaç için kataloglar, kitapçıklar hazırlanmaktaydı. Bir süredir bu sorun “internet tarama programı” adı verilen programlar aracılığıyla çözülmektedir. İnternetteki bazı adresler, ya da bir başka deyişle “site”ler özellikle bu amaca yönelik hizmet vermektedirler. İnternet tarama programı içeren bazı sitelerin adresleri aşağıdadır.
www.yahoo.com www.infoseek.com www.altavista.com vb gibi.
Bu sitelerin kullanıdığı dil ingilizce olmakla beraber, içerdikleri tarama programlarına Türkçe, Latince, İspanyolca ya da herhangi bir dilde bilgi aranılan konuyla ilgili “anahtar kelime”ler girilerek internette bilgi taraması yapabilmek mümkündür. Tarama sonucunda kullandığınız anahtar kelimeleri içeren bilgi (ya da site/ler) olup olmadığı, varsa hangi adreste bulunduğu karşınıza gelecektir. Bu programlar, üzerinde yer aldıkları sitenin bulunduğu bilgisayarlarda, internette yer alan bilgilere ait indeksler tutarlar (bunu binlerce kitabın indeksinin bir kopyasının elinizin altında bulunmasına benzetebilirsiniz). Bu programlar, zaman zaman interneti tarayarak, bu indeksleri güncelleştirirler (yani, yeni eklenen bilgileri de indekslerine dahil ederler, ya da kaldırılmış olan bilgileri indekslerinden çıkartırlar).
İnternet adresleri, erişilmek istendiklerinde, genellikle,
http:// (http = Hyper Text Transfer Protocol = Abartılı Yazı Aktarma Protokolu)
ön-takısıyla birlikte kullanılırlar.
Örn. : http://www.comu.edu.tr http://www.yahoo.com vb gibi.
Bu, adı geçen internet adresine http yöntemiyle bağlan (yani, bağlandığın adresten sana ulaşan bilgileri http yöntemine göre algıla ve yorumla), demektir. http, metinde içerilen sözcük ya da sözcük gurupları aracılığıyla değişik dosyalar ya da internet adresleri arasında bağlantılar kurup geçişler yapılabilmesini mümkün kılmaktadır. Bunu gözünüzde şöyle canlandırabilirsiniz : diyelim ki bir kitap okuyorsunuz., kitabın 47. sayfasını okurken karşınıza Bkz. Sayfa-11 ya da Bkz. Şekil-2 diye bir şey çıktı. Bkz. Sayfa-11 yazısına dokunduğunuzda, 47. sayfanın kapanıp, 11. sayfanın karşınıza açılıverdiğini düşünün. Ya da Bkz. Şekil-2’ye dokunduğunuzda, yine 47. sayfanın kapanıp karşınıza Şekil-2’nin çıkverdiğini düşünün. Okuduğunuz kitabın adı Denizler Altında 20.000 Fersah olsun. 47. sayfada bir baktınız, karşınıza Bkz. Hayat Ansiklopedisi, Cilt 6, Sayfa 397 diye bir şey çıktı. Bu yazıya dokundunuz ve önünüzdeki 47. sayfa kitapla beraber kapanıp karşınıza Hayat Ansiklopedisi’nin 6. Cildinin 397. sayfası açılıverdi. Gerçekte internet üzerindeki bu geçişler çok daha geniş ölçeklidir; Türkiye’deki bir adrese bağlıyken, bir yazı parçası üzerine fare ile tıklıyarak Japonya’daki bir adrese bağlanabiliyorsunuz, orada tıklayarak, ABD’deki bir adrese bağlanabiliyorsunuz, orada tıklıyarak Macaristan’daki bir adrese bağlanabiliyorsunuz, orada tıklayarak Türkiye’deki bir başka adrese bağlanabiliyorsunuz. Böylece 80 gündeki devr-i alemi en çok birkaç dakika içinde gerçekleştirebiliyorsunuz. Başka dosya ya da internet adresleriyle ilişkilendirilmiş, dolayısıyla geçiş yapılabilmesini sağlayan bu sözcük ya da sözcük gurupları, metnin diğer kısımlarından farklı şekilde gösterilmektedir. Bu gösterim “abartılı” olarak adlandırılmaktadır.
İnternette yer alan bilgilere erişim için en sık olarak kullanılan araç “internet gezinti programları”dır (= Net Surfing Programs). İnternet gezinti programları, internetteki bilgi paylaşımına açılmış sitelere kolayca bağlanıp, bu sitelerde yer alan bilgilere erişilebilmesini sağlarlar. Görsel kullanım kolaylıkları sunmalarının yanı sıra etkin bir şekilde görsel bilgi alışverişinde bulunabilmeyi sağlarlar. Yani, aradığınız konuyla ilgili resim, fotoğraf, grafik, çizim gibi görsel bilgilere de kolaylıkla ulaşabilmenizi sağlarlar. İnternet gezinti programını kullanabilmek için öncelikle gereksinim duyulacak şey, kolayca tahmin edilebileceği gibi, ziyaret edilecek sitenin adresidir. İnternete bir kez bağlandıktan sonra, yukarıda bahsettiğimiz http yöntemiyle, özellikle gidilecek adresi belirtmeksizin, sayfalar ya da siteler arasında geçişler yaparak internet içinde gezinebilmek mümkün olsa da, gidilecek adresi belirtmek ez azından ilk bağlantı anında zorunludur. İnternet gezinti programı ilk çalıştırıldığında bağlanılacak adres, genellikle, programın “ayarlar” kısmında özel olarak belirtilir. İstenilen her hangi bir anda, yeni bir gidilecek adres girilerek, o anda içinde bulunulan (ya da ziyaret edilen) siteden ayrılıp istenen yeni bir siteye bağlanmak mümkündür.
Örnek internet gezinti programları :
En sıklıkla kullanılan internet gezinti programları :
Netscape Communicator (Netscape : programı üreten firmanın adı, Communicator = iletişimci, iletişim sağlayan)
(eski sürümlerindeki adıyla Netscape Navigator; Navigator = Kaşif), ve
Internet Explorer (= İnternet Gezgini) ‘dir.
İnternet gezinti programlarının kullanımıyla ilgili en temel ve pratik bilgiler için Bkz. Şekil-8.
İnternet aracılığıyla yazılı haberleşme yapabilmek için en sık olarak kullanılan yöntem e-posta’dır : (= e-mail = electronic mail = elekttronik posta). Bu yöntem aracılığıyla her tür dosya (dolayısıyla program) alışverişinde bulunabilmek de mümkündür.
E-posta hizmetinden yararlanabilmek için öncelikle gereksinim duyulacak şey üzerinde e-posta gönderip alabilme becerisine sahip program ya da programlar çalışan bir bilgisayardır. Bu özelliğe sahip bir bilgisayar “e-posta sunumcusu” olarak adlandırılır. E-posta sunumcusu internet ortamındaki, bir başka deyişle elektronik ortamdaki, yazılı bilgileri (istendiğinde dosya ve programları da) getirip götüren bir posta işleme merkezine ya da bir kargo servisine benzetilebilir. E-posta sunumcuları, genellikle, internete bağlı bir bilgisayar ağı içerisinde yer alırlar. E-posta hizmetinden yararlanabilmek için e-posta sunumcusu üzerinde bir e-posta kullanıcısı hesabı açtırmak gereklidir. E-posta kullanıcısının bir “kullanıcı adı” olur. Bu kişi, aynı zamanda e-posta sunumcusunun içinde yer aldığı ağın bir kullanıcısıysa, e-posta kullanıcısı adı kişinin ağ kullanıcısı adıyla, genellikle, aynı olur. E-posta kullanıcısının gelen ve giden mesajlarının güvenliğinin sağlanması (yani, istenmeyen kişiler tarafından kurcalanmasının engellenmesi) için bir “kullanıcı şifresi” olur. Bu kişi, aynı zamanda o ağın kullanıcısıysa, e-posta kullanıcı şifresi ağ kullanıcı şifresiyle aynı olmak zorunda değildir, hatta genellikle, farklı olması tercih edilir. Kullanıcı adı ve e-posta sunumcusunun internetteki adı aşağıdaki şekilde bir araya gelerek kullanıcının “e-posta adresi”ni oluştururlar :
kullanıcı_adı@e-posta_sunumcusunun_internetteki_adı
@ işareti, “et” olarak okunmaktadır (yazılışı “at”). ”at”, ingilizcede “ismin -de/-da hali”ni veren takı sözcüğüdür. Bu ifade,
adı geçen e-posta sunumcusundaki kullanıcı_adını taşıyan kullanıcı anlamına gelmektedir.
Örn. e-posta kullanıcı adresleri :
ben@tansu_kucukoncu.com tankucukoncu@comu.edu.tr tkoncu@yahoo.com
tkoncu@hotmail.com Tansu.Kucukoncu@isbank.net.tr tansuk17@ieee.org
tansu_4@phil.rorty.edu tansu@neural.ceng.comu.edu.tr kucukoncu@randomsets.rnn.edu
İnternet gezinti programları, genellikle, e-posta kullanımını (e-posta haberleşmesi yapılabilmesini) sağlayan menüler (ve alt programlar) içerirler. Fakat bu alt programların kullanılabilmesi için adresi bilinen bir e-posta sunumcusu üzerinde, daha önceden kullanıcı hesabı açtırılmış olması gerekmektedir. Bu alt programlar, işlevlerini yerine getirebilmek için bu e-posta sunumcusunun adresine, kullanıcı adına ve varsa yeni gelen mesajları alabilmek için kullanıcı şifresine gereksinim duyarlar.
İnternet üzerinde, ücretsiz e-posta hizmeti veren siteler de bulunmaktadır. Bir internet gezinti programı aracılığıyla bu sitelere bağlanıp kolayca bir e-posta kullanıcısı hesabı açtırmak, yani bir kullanıcı adı ve bunu kullanabilmek için gerekli olan şifreyi edinmek mümkündür. Böyle bir sitede e-posta hesabı açtırdıktan sonra, e-posta adresininiz :
belirleyeceğiniz_kullanıcı_adı@hesap_açtırdığınız_sitenin_e-posta_sunumcusunun_internetteki_adı
Ücretsiz e-posta hizmeti veren bu sitelere örnek olarak :
www.hotmail.com verilebilir. www.hotmail.com’a www.msn.com sitesi aracılığıyla da ulaşılabilir.
E-posta kullanımıyla ilgili en temel ve pratik bilgiler için Bkz. Şekil-9.
Bilgisayar Labaratuvarı (Uygulama Dersi) Notları :
Üzerinde Windows ailesine dahil bir işletim sistemi çalışan bir bilgisayarı kapatmak :
Başlat menüsünden à Bilgisayarı Kapat seçeneği à çıkan pencerede Bilgisayarı Kapat seçeneği à Onay kelimesi tıklanarak yapılır.
Windows Gezgini : (Bkz. Şekil-2)
İşletim sistemi aracılığıyla, klasör ve dosyalar üzerinde yapılabilecek işlemlerin menüler aracılığıyla kolayca yapılabilmesini sağlar. Ağa bağlı bilgisayarlarda ağdaki diğer bilgisayarlara bağlanıp benzer işlemlerin yapılabilmesini de sağlar.
Bu işlemlerin sonuçları ortadan bir çubukla bölünmüş iki alt pencere içinde kullanıcıya sunulur. Size göre solda yer alan pencere içerisinde bilgisayar içindeki kayıt ortamlarını (sabit bellek, disket, CD; yani, bellek türleri) ve içerdikleri klasörleri ağaç yapısı halinde görmek mümkündür.
Klasörler üzerinde yapılabilecek işlemler :
Klasör yaratmak : Dosya menüsünden à Yeni seçeneğinden à Klasör seçeneğine tıklatarak olur. Böylece windows gezgini size, içinde bulunduğunuz klasörün içinde “Yeni Klasör” adını taşıyan bir klasör yaratır. İlk anda buna istenilen yeni bir ismi vermek mümkündür.
Klasör adı değiştirmek : Dosya menüsünden –> Yeniden adlandır seçeneğine tıklattığınızda üzerinde buluduğunuz klasörün adı bir dikdörtgen kutucuk içinde gözükmeye ve imleç yanıp sönmeye başlar. Bu sırada klavyeden yeni bir şeyler yazmaya kalkıştığınızda, önceki isim tamamen silinecek yerini yeni yazdıklarınız alacaktır. İmleç yanıp söndüğü sırada yön tuşlarından birine basar, ya da farenin imleci klasör adının üzerindeyken farenin sol tuşuna tıklarsanız, önceki isim silinmeksizin değişiklik ya da düzeltme yapabilmeniz mümkün olacaktır.
Klasörler arasında gezinmek : Klasör üzerine tıklatılarak olur. Bu aynı zamanda o klasörün, üzerinde herhangi bir işlem yapmak üzere seçildiği anlamına gelmektedir. Kolay takip edebilmeniz için klasörler arasında gezinme işlemini soldaki alt pencere içinde yapmayı tercih ediniz.
Klasör içindeki dosya ve diğer klasörlerin listesini görmek : Soldaki alt pencere içindeyken, klasör üzerine bir kez tıklandığında, size göre sağda yer alan pencere içinde, o klasör içindeki dosya ve diğer klasörlerin listesi görülür. Aynı klasör üzerine seri olarak çift ez tıklandığında, o klasörün içindeki diğer klasörlerin (eğer varsa) listesi, yine solda klasörün adının hemen altında, ağaç yapısında görülür. Eğer bir klasörün adının hemen solunda küçük bir kare içine alınmış “+” işareti varsa, o klasörün içinde yer alan başka klasörler de var demektir. Bu “+” işaretinin üzerine tıklatarak da o klasör içindeki klasörlerin listesini, klasörün adının hemen altında, ağaç yapısında görmek mümkündür. Bunu yaptığınızda “+” işaretinin yerini “-” işareti alacaktır. “-” üzerine tıklattığınızda “alt klasör”lerin listesi ortadan kalkacak, sadece “üst klasör”ün adı kalacaktır. “-” işareti yeniden “+”ya dönüşecektir.
Klasör kopyalamak : Düzen menüsünden à Kopyala seçeneğine tıklatarak, o klasörü, eğer varsa, içindeki diğer klasör ve dosyalarla birlikte kopyalamak için seçtiğinizi belirtmiş olursunuz.
Bu klasörü içine kopyalamak istediğiniz diğer klasör (ya da doğrudan en üst klasör, yani C, A, ya da D gibi) üzerine tıkladıktan sonra Düzen menüsünde à Yapıştır seçeneğine tıklatarak kopyalama işlemini tamamlamış olursunuz.
Klasörü halen içinde bulunduğu klasörün içine kopyalamaya kalkıştığınızda, aynı klasör içinde aynı isimde birden fazla klasör (ya da dosya) bulunamayacağı için kopya olarak oluşturulan klasörün adı “Kopya Klasörün_adı” olacaktır.
Klasörü taşımak : (Klasörün konumunu değiştirmek) Düzen menüsünden à Kes seçeneğine tıklatarak, o klasörü, eğer varsa, içindeki diğer klasör ve dosyalarla birlikte taşımak için seçtiğinizi belirtmiş olursunuz.
Bu klasörü içine taşımak istediğiniz diğer klasör (ya da doğrudan en üst klasör, yani C, A, ya da D gibi) üzerine tıkladıktan sonra Düzen menüsünde à Yapıştır seçeneğine tıklatarak taşıma işlemini tamamlamış olursunuz.
Klasörü halen içinde bulunduğu klasörün içine taşımaya kalkıştığınızda, birşeyi bulunduğu yerden yine bulunduğu yere taşımak anlamsız olacağı için hata mesajı alacaksınız.
Klasör silmek : Dosya menüsünden à Sil seçeceğine tıklatarak, ya da Delete tuşuna basarak üzerinde bulunduğunuz klasörü içinde bulunan diğer klasör ve dosyalarla birlikte silebilirsiniz. Bunu yaptığınızda işlem hemen gerçekleştirilmeyecek ilk önce bu işlemi gerçekten isteyip istemediğiniz için onay vermeniz istenecektir. Bu onayı verdiğinizde, sildiğiniz klasör ve içindekiler ortadan hemen tamamen kaybolmayacak, “Geri Dönüşüm Kutusu” (= Recycle Bin) adı verilen bir klasörün içine taşınacaktır. Silinen klasör (ya da dosya) bu klasörün içinde durduğu sürece silme işlemini iptal edip bu klasörü (ya da dosyayı) kurtarmak mümkündür. Silinen bir klasörü (ya da dosyayı) Geri Dönüşüm Kutusundan da sildikten sonra kurtarabilmek bir daha mümkün değildir.
Dosyalar üzerinde yapılabilecek işlemler :
Dosya adı değiştirmek : Dosya menüsünden –> Yeniden adlandır seçeneğine tıklattığınızda üzerinde buluduğunuz dosyanın adı bir dikdörtgen kutucuk içinde gözükmeye ve imleç yanıp sönmeye başlar. Bu sırada klavyeden yeni bir şeyler yazmaya kalkıştığınızda, önceki isim tamamen silinecek yerini yeni yazdıklarınız alacaktır. İmleç yanıp söndüğü sırada yön tuşlarından birine basar, ya da farenin imleci dosya adının üzerindeyken farenin sol tuşuna tıklarsanız, önceki isim silinmeksizin değişiklik ya da düzeltme yapabilmeniz mümkün olacaktır.
Dosya silmek : Dosya menüsünden à Sil seçeceğine tıklatarak, ya da Delete tuşuna basarak üzerinde bulunduğunuz klasörü içinde bulunan diğer klasör ve dosyalarla birlikte silebilirsiniz. Bunu yaptığınızda işlem hemen gerçekleştirilmeyecek ilk önce bu işlemi gerçekten isteyip istemediğiniz için onay vermeniz istenecektir. Bu onayı verdiğinizde, sildiğiniz klasör ve içindekiler ortadan hemen tamamen kaybolmayacak, “Geri Dönüşüm Kutusu” (= Recycle Bin) adı verilen bir klasörün içine taşınacaktır. Silinen dosya (ya da klasör) bu klasörün içinde durduğu sürece silme işlemini iptal edip bu dosyayı (ya da klasörü) kurtarmak mümkündür. Silinen bir dosyayı (ya da klasörü) Geri Dönüşüm Kutusundan da sildikten sonra kurtarabilmek bir daha mümkün değildir.
Dosya kopyalamak : Düzen menüsünden à Kopyala seçeneğine tıklatarak, o dosyayı kopyalamak için seçtiğinizi belirtmiş olursunuz.
Bu dosyayı içine kopyalamak istediğiniz klasör (ya da doğrudan en üst klasör, yani C, A, ya da D gibi) üzerine tıkladıktan sonra Düzen menüsünde à Yapıştır seçeneğine tıklatarak kopyalama işlemini tamamlamış olursunuz.
Dosyayı halen içinde bulunduğu klasörün içine kopyalamaya kalkıştığınızda, aynı klasör içinde aynı isimde birden fazla dosya (ya da klasör) bulunamayacağı için kopya olarak oluşturulan dosyanın adı “Kopya Dosyanın_adı” olacaktır.
Dosya taşımak : (Dosyanın konumunu değiştirmek) Düzen menüsünden à Kes seçeneğine tıklatarak, o dosyayı taşımak için seçtiğinizi belirtmiş olursunuz.
Bu dosyayı içine taşımak istediğiniz klasör (ya da doğrudan en üst klasör, yani C, A, ya da D gibi) üzerine tıkladıktan sonra Düzen menüsünde à Yapıştır seçeneğine tıklatarak taşıma işlemini tamamlamış olursunuz.
Dosyayı halen içinde bulunduğu klasörün içine taşımaya kalkıştığınızda, birşeyi bulunduğu yerden yine bulunduğu yere taşımak anlamsız olacağı için hata mesajı alacaksınız.
Not – 1 : Bir klasör ya da dosyanın adının üzerine tıkladıktan sonra farenin sağ tuşuna tıkladığınızda karşınıza bir menü gelecektir. Kopyalama, Taşıma, Silme, Ad değiştirme gibi işlemleri bu menüyü kullanarak da yapabilirsiniz.
Not – 2 : Aynı anda birden fazla klasör ve/veya dosyayı kopyalamak, taşımak ya da silmek isteyebilirsiniz. Bu işlemleri her biri için ayrı ayrı tekrarlamak yerine, üzerinde işlem yapacağınız klasör ve/veya dosyaları seçip yapmak istediğiniz işlemi hepsine birden aynı anda uygulayabilirsiniz. Sağ alt penceredeyken, üzerinde işlem yapmak üzere birbirinin peşi sıra sıralanmış klasör ve/veya dosyaları seçmek için, ilk önce seçme işlemine başlayacağınız klasör ya da dosyanın adının üzerine tıklayınız. Bu durumdayken
shift tuşuna basılı tutarak gitmek istediğiniz yöne ait yön tuşuna basarak
seçme işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Önce yön tuşundan ardından shift tuşundan parmaklarınızı kaldırdığınızda seçme işlemi tamamlanmış olacaktır. Bunun hemen ardından, yukarıda bahsettiğimiz şekilde Dosya ya da Düzen menülerine giderek, ya da farenin imleci seçtiğiniz klasör ve/veya dosyaların üzerindeyken farenin sağ tuşuna basınca karşınıza gelen menüyü kullanarak işleminizi gerçekleştirebilirsiniz.
Not – 3 : Taşıma işlemini, farenin imleci seçtiniz klasör/ler ve/veya dosya/ların üzerindeyken, farenin sol tuşuna basarak fareyi seçtiklerinizi içine taşıyacağınız klasöre doğru sürükleyip, bu klasörün üzerine geldiğinizde elinizi farenin sol tuşundan kaldırarak gerçekleştirebilirsiniz.
Not – 4 : Taşıma ve kopyalama işlemini, farenin imleci seçtiniz klasör/ler ve/veya dosya/ların üzerindeyken, farenin sağ tuşuna basarak fareyi seçtiklerinizi içine taşıyacağınız klasöre doğru sürükleyip, bu klasörün üzerine geldiğinizde elinizi farenin sağ tuşundan kaldırdığınızda karşınıza çıkacak menüde Taşı ya da Kopyala seçeneğine tıklatarak gerçekleştirebilirsiniz.
Not – 5 : Klasörler arasında gezinme, kopyalama, taşıma ve silme işlemleri, Windows Gezginin ana menüler listesinin hemen altında yer alan ilgili kutucuklara tıklatarak da gerçekleştirilebilir. Farenin imlecini bu kutucukların üzerine getirip çok kısa bir süre beklediğinizde karşınızda bu kutuğun işleviyle ilgili bir açıklama belirecektir.
Bul programı : (Bkz. Şekil –3)
Başlat menüsünden à Bul seçeneğinde à Dosyalar veya Klasörler ‘e tıklatarak ya da
Windows Gezgininde Araçlar menüsünden à Bul seçeneğinde à Dosyalar veya Klasörler ‘e tıklatarak çalıştırılır.
Herhangi bir klasör ya da dosyanın bellekler içinde var olup olmadığının, varsa tam olarak nerede bulunduğunun belirlenebilmesini sağlar.
Çıkan pencerede
Ad : ‘ın yanındaki boşluğa aranılan dosya ya da klasörün adı yazılır.
Bakılacak yer : ‘in yanındaki alandaysa özellikle arama işleminin sabit bellekte mi (C), diskette mi (A) ya da CD’de mi (D) yapılacağı belirtilmelidir. Bunu Gözat ya da bakılacak yerin yanındaki alanın hemen bitişiğindeki ağağıya dönük küçük üçgene tıklatarak karşınıza gelecek liste aracılığıyla belirleyebilirsiniz.
Arayıp bulma işlemini gerçekleştirmek için son aşama “Şimdi Bul” tuşuna basmaktır.
Bul programıyla adını tam olarak hatırlayamadığınız dosya ya da klasörleri de aratabilirsiniz. Bunu yapabilmek için en çok işinize yarayacak işaret “*”’tir.
* işaretinin kullanımıyla ilgili örnekler :
tan*.* : gerisi ve uzantısı ne olursa olsun ilk 3 harfi “tan” olan dosyaları buldurmak için
k*.* : gerisi ve uzantısı ne olursa olsun ilk harfi “k” olan dosyaları buldurmak için
bilim.* : uzantısı ne olursa olsun isminin gövde kısmı “bilim” olan dosyaları buldurmak için
*.doc : isminin gövde kısmı ne olursa olsun uzantısı “doc” olan dosyaları buldurmak için
*.p* : isminin gövde kısmı ve ikinci harfinde itibaren uzantısının gerisi ne olursa olsun, uzantısının ilk harfi “p” olan dosyaları buldurmak için
t*.k* : gerisi ne olursa olsun isminin ilk harfi t ve gerisi ne olursa olsun uzantısının ilk harfi k olan dosyaları buldurmak için
Microsoft Word (Yazı yazma ya da kelime işlemci) programı : (Bkz. Şekil – 4)
Bilgisayarda yazı yazılabilmesini sağlayan bir programdır.
Yeni dosya açma : Dosya menüsünden à Yeni seçeneğine tıklatarak yapılır. Word’ün ana menülerinin altında yer alan ilgili kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir.
Dosya kaydetme : Dosya menüsünden à Kaydet seçeneğine tıklatarak yapılır. Bir dosyayı ilk kez kaydetmek istediğinizde karşınıza gelen pencerede (Farklı Kaydet seçeneğinin penceresi) dosyayı hangi isimle hangi klasörün içine kaydetmesi gerektiğini belirtmenizi ister. Dosyayı ilk kez kaydettiğinizde kayıt ortamınızda (genellikle sabit bellek ya da disket) belirttiğiniz klasörün içinde verdiğiniz isimle bir dosya yaratılmış olur. Dosyaya bir kez isim verip kaydettikten sonra, Kaydetme işlemini yinelediğinizde, size tekrar isim ve konum sormayacak, dosya üzerinde bir önceki Kaydetme işleminden sonra yaptığınız değişiklikleri dosyanıza kaydedecektir.
Dosyayı farklı bir isimle kaydetme : Dosya menüsünden à Farklı Kaydet seçeneğine tıklatarak yapabilirsiniz. Bir dosyayı istediğiniz bir isimle istediğiniz kayıt ortamındaki (genellikle sabit bellek ya da disket) istediğiniz bir klasörün içine kaydedebilmenizi sağlar (Bkz. Şekil –5). Dosyayı farklı bir isimle kaydettiğinizde kayıt ortamınızda (genellikle sabit bellek ya da disket) belirttiğiniz klasörün içinde verdiğiniz yeni isimle yeni bir dosya yaratılmış olur.
Seçenekler tuşuna basarak karşınıza çıkan menüden özellikle “Her zaman yedekle”, ve “Otomatik Kurtarma bilgilerini kaydetme sıklığı” işaretlenmeli, bu sıklık 10 dakika civarında tercih edilmelidir. Sorun yaşama riskin en aza indirmek için “Hızlı kaydetmeye olanak sağla” mümkün olduğunca tercih edilmemelidir.
Daha önce kaydedilmiş bir dosyayı açma : Dosya menüsünden à Aç seçeneğine tıklatarak yapabilirsiniz (Bkz. Şekil –6).
Dosyanın yazıcıdan çıktısını almak : Dosya menüsünden à Yazdır seçeneğine tıklatarak yapabilirsiniz (Bkz. Şekil –7).
Açık olan dosyayı kapatmak : Dosya menüsünden à Kapat seçeneğine tıklatarak yapabilirsiniz. Aynı işlemi açık olan dosyaya ait sağ üst köşede Word’e ait olanın hemen altındaki kutucuğuna tıklatarak da yapabilirsiniz.
Word programını kapatmak : Dosya menüsünden à Çıkış seçeneğine tıklatarak yapabilirsiniz. Aynı işlemi Word penceresinin sağ üst köşesindeki kutucuğuna tıklatarak da yapabilirsiniz.
Bir yazı üzerinde yapılabilecek işlemler :
Yazı tipini belirlemek (ya da değiştirmek) : Biçim menüsünden à Yazı Tipi seçeneğinden yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir
Yazının boyutunu belirlemek (ya da değiştirmek) : Biçim menüsünden à Yazı Tipi seçeneğinden yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir. Bu işlem etkinken kutucuğun rengi normaline göre daha
açık olacaktır. Yazarken, gereken yerde işlem etkinleştirilip, gereken yerde etkisizleştirilebileceği gibi sadece sonradan seçilen yazı parçası için işlemi uygulamak da mümkündür.
Yazıyı koyulaştırmak : Biçim menüsünden à Yazı Tipi seçeneğinden yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan K kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir. Bu işlem etkinken kutucuğun rengi normaline göre daha açık olacaktır. Yazarken, gereken yerde işlem etkinleştirilip, gereken yerde etkisizleştirilebileceği gibi sadece sonradan seçilen yazı parçası için işlemi uygulamak da mümkündür.
Yazının altını çizmek : Biçim menüsünden à Yazı Tipi seçeneğinden yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan A kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir. Bu işlem etkinken kutucuğun rengi normaline göre daha açık olacaktır. Yazarken, gereken yerde işlem etkinleştirilip, gereken yerde etkisizleştirilebileceği gibi sadece sonradan seçilen yazı parçası için işlemi uygulamak da mümkündür.
Yazı parçasını
Seçmek : Yazı imleci seçilecek yazı parçasının başına ya da sonuna getirilir. Shift tuşuna bastıktan sonra seçmenin yapılacağı yöne ait yön tuşuna basılarak seçme işlemi sürdürülür. Alınan yol içinde kalan yazıların ve boşlukların üzeri boyanmış olarak gözükür. Önce yön tuşundan, ardından shift tuşundan parmaklarınızı kaldırdığınızda seçme işlemi tamamlanmış olur. Arada klavyenin ya da farenin herhangi bir tuşuna basmadan, önce shift, ardından yön tuşuna basarak seçme işlemine kaldığınız yerden devam edebilirsiniz. Aynı işlemi, farenin sol tuşuna basılı tutarak fareyi seçmenin yapılacağı yönde sürükleyerek de yapabilirsiniz. Parmağınızı farenin sol tuşundan kaldırdığınızda seçme işlemi sona ermiş olur. İsternirse yazının tümü, Düzen menüsünden Tümünü Seç seçeneğine tıklatılarak seçilebilir.
Kopyalamak : Yazı parçası seçildikten sonra Düzen menüsünden à Kopyala seçeneğine tıklatarak o yazı parçasının kopyalamaya karar verdiğinizi belirtmiş olursunuz. Yazı parçasını kopyalamak istediğiniz yere giderek Düzen menüsünden à Yapıştır seçeneğine tıkladığınızda kopyalama işlemini tamamlamış olursunuz.
Taşımak : Yazı parçası seçildikten sonra Düzen menüsünden à Kes seçeneğine tıklatarak o yazı parçasının kopyalamaya karar verdiğinizi belirtmiş olursunuz. Yazı parçasını taşımak istediğiniz yere giderek Düzen menüsünden à Yapıştır seçeneğine tıkladığınızda taşıma işlemini tamamlamış olursunuz.
Tek hamlede silmek : Yazı parçası seçildikten sonra Düzen menüsünden à Kes seçeneğine tıklatarak aynı zamanda o yazı parçasını bulunduğu yerden silip istendiğinde taşınmak üzere bilgisayarın hafızasına almış olursunuz. Düzen menüsünden à Yapıştır seçeneğine tıklamazsanız o yazı parçası silinmiş olarak kalır.
Satırları düzenlemek :
Satırı sola dayalı yazmak : Biçim menüsünden à Paragraf seçeneğine tıklatınca karşınıza çıkan pencere içindeki Girintiler ve Aralıklar alt seçeneğindeki Hizalama ayarları içinden seçilerek yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir.
Satırı sağa dayalı yazmak : Biçim menüsünden à Paragraf seçeneğine tıkatınca karşınıza çıkan pencere içindeki Girintiler ve Aralıklar alt seçeneğindeki Hizalama ayarları içinden seçilerek yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir.
Satırı ortalayarak yazmak : Biçim menüsünden à Paragraf seçeneğine tıkatınca karşınıza çıkan pencere içindeki Girintiler ve Aralıklar alt seçeneğindeki Hizalama ayarları içinden seçilerek yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir.
Satırı yayarak yazmak : Biçim menüsünden à Paragraf seçeneğine tıkatınca karşınıza çıkan pencere içindeki Girintiler ve Aralıklar alt seçeneğindeki Hizalama ayarları içinden seçilerek yapılabilir. Word’ün ana menülerinin altında yer alan kutucuğuna tıklatılarak da yapılabilir.
Not – 1 : Yazı parçasını seçtikten sonra, farenin imleci seçilmiş yazı parçasının üzerindeyken farenin sağ tuşuna tıkladığınızda karşınıza bir menü gelecektir. Kopyalama, taşıma, silme, yazı tipi işlemleri (yazı tipini değiştirmek, yazının boyutunu değiştirmek, yazıyı koyulaştırmak, yazının altını çizmek gibi), ve paragraf işlemlerini (satırları düzenlemek : satırı sağa/sola dayalı yazmak, satırı ortalayarak/yayarak yazmak gibi) bu menü içindeki seçenekler aracılığıyla da uygulayabilirsiniz.
Not – 2 : Yeni dosya açma, dosya kaydetme, daha önce kaydedilmiş bir dosyayı açma, dosyanın yazıcıdan çıktısını alma, yazı parçasını kopyalamak, taşımak, tek hamlede silmek işlemleri de, Word’ün ana menülerinin altında yer alan ilgili kutucuklara tıklatılarak da yapılabilir. Farenin imlecini bu kutucukların üzerine getirip çok kısa bir süre beklediğinizde karşınızda bu kutuğun işleviyle ilgili bir açıklama belirecektir.
Küçük sözlük :
Düzen = Edit Görünüm = View Ekle = Insert
Biçim = Style Araçlar = Tools Tablo = Table
Pencere = Window Yardım = Help
Dosya = File Yeni dosya açmak = New Daha önce kaydedilmiş bir dosyayı açmak = Open
Kaydetmek = Save Farklı isimde kaydetmek = Save As Dosyanın yazıcıdan çıktısını almak = Print
Yazı tipi = Font Yazı boyutu = Height Koyu yazı : Bold
Altı çizili yazı = Underlined Tümünü seçmek = Select All Silmek = Delete
Kopyalamak = Copy Kesmek = Cut Yapıştırmak = Paste
Paragraf = Paragraph Hizalama = Order Sola yanaşık = Left
Sağa yanaşık = Right Ortada = Middle Yayılmış = Wide
